آشنایی با ستون فقرات به درک بهتر مشکلاتی که در این ساختار شگفت انگیز ایجاد میشود کمک بزرگی میکند. با شناخت بافتها و عناصر موجود در ستون فقرات میتوانیم از عوامل خطرساز و آسیب رسان پرهیز کنیم و در صورت بروز ناراحتی در این ساختار بهترین تصمیم در مناسبترین زمان لازم برای شروع درمان را اتخاذ کنیم.
عموما ما نمیدانیم چه موقع باید درد را تحمل کنیم، چه زمانی باید از دارو برای کاهش درد استفاده کنیم، مناسبترین زمان برای دریافت درمان فیزیوتراپی چه موقع است و حتی اینکه آیا لحظه عمل جراحی ستون فقرات من فرارسیده است یا نه؟! کادر درمانی کلینیک فیزیوتراپی آرامش سعادت آباد، سعی کرده است در مقالات پیش رو مطالب آموزنده ای پیرامون ستون فقرات را توضیح دهد تا با افزایش آگاهی خود بتوانیم در برخورد با مشکلات کمری، گردنی و سایر بخشهای ستون فقرات بموقع عمل کنیم. پس همراه ما بمانید.
کمر درد و گردن درد از شایعترین بیماریهای انسان است و معمولا همه افراد در طی زندگی خود دست کم یکبار به آن دچار میشوند. شیوع آن در زن و مرد یکسان است و بیشتر در سنین 30 تا 50 سالگی بروز میکند.
ساختار ستون فقرات:
ستون فقرات از 33 مهره تشکیل شده است که شامل 7 مهره گردنی، 12 مهره پشتی، 5 مهره کمری، 5 مهره خاجی و 4 مهره دنبالچه است. مهره ها در ناحیه خاجی بهم چسبیده و تشکیل یک ساختار واحد بنام ساکروم را میدهند و در ناحیه دنبالچه نیز 4 مهره بهم چسبیده و تشکیل استخوان کوکسیس را میدهند. از بین این مهره ها بیشترین حرکت در ناحیه مهره های گردن و مهره های کمر رخ میدهد.
با توجه به اینکه مشکلات ستون فقرات در همین دو ناحیه رایجتر است، پس به عنوان یک اصل کلی میتوان گفت در مناطقی از ستون فقرات که حرکت بیشتری ایجاد میشود احتمال بروز مشکل نیز بیشتر است. در ناحیه مهره های پشتی، که از 12 عدد مهره تشکیل شده است، حرکت بسیار محدودی دیده میشود بهمین دلیل کمتر با بیماری مواجه میشویم که دچار ناراحتی در ستون فقرات پشتی خود باشد. مهره های پشتی بواسطه اتصالی که به دنده ها دارند در ایجاد حرکت ناتوانند در عوض با مشارکت در تشکیل قفسه سینه وظیفه حیاتی محافظت از بافتهای مهمی همچون قلب و ریه را بر دوش دارند.
در مناطقی از ستون فقرات که حرکت بیشتری ایجاد میشود احتمال بروز مشکل نیز بیشتر است
ساختار مهره:
هر مهره در ستون فقرات دارای ساختار منحصر بفرد است، با این حال، بصورت کلی هر مهره شامل یک جسم مهره در جلو و یک قوس مهره در عقب است. همانطورکه تصویر ملاحظه میکنید مابین جسم مهره و قوس مهره سوراخ مهره ای قرار گرفته است. بین هر دو مهره در ستون فقرات یک دیسک بین مهره ای قرار دارد. بافت اصلی تشکیل دهنده دیسک مهره آب است. مهره ها در قسمت پشت بهم اتصالاتی دارند که به آن مفصل فاست گفته میشود.
اطراف هر مهره رباط ها و عضلات متعددی وجود دارد که وظیفه حفظ ثبات ستون فقرات را بر عهده دارند. مهره های ستون فقرات مانند مکعب های بازی بر روی هم سوار شده اند و بدون وجود چفت و بست های اضافه امکان دارد این مکعب ها فرو بریزند.
برای جلوگیری از لغزش مهره ها نیاز به وجود ساختارهای متعدد و مستحکمی است که بتوانند مهره ها را در سر جای خود نگاه دارند. این وظیفه در ستون فقرات بر عهده رباط ها، دیسک بین مهره ای، لایه های درهم تنیده عضلات و مفاصل فاست است. بصورت خلاصه ساختارهای یاد شده مانع از حرکت بیجای مهره ها میشوند و حرکات را در جهات مختلف محدود میکنند.
درون هر مهره یک سوراخ یا حفره وجود دارد، لذا وقتی مهره ها بر روی هم سوار میشوند یک فضای لوله مانند را تشکیل میدهند که محل قرار گیری ساختار بسیار حیاتی نخاع است.
هر علتی که موجب کوچک شدن فضای لوله ای کانال نخاعی بشود میتواند به ساختارهای عصبی فشار وارد کرده و موجب ایجاد درد تیر کشنده به سمت اندامها بشود. با افزایش سن استخوانهای اضافه دور تا دور مهره ایجاد میشود که میتواند فضای کانال را اشغال کرده و باعث ایجاد فشار روی اعصاب بشود.
در صورتیکه رباط های موجود در ستون فقرات ضخیم شوند نیز باز از حجم فضای کانال نخاعی کاسته میشود. جابجایی دیسک و یا جابجایی خود مهره نیز از دیگر عوامل تنگی کانال نخاعی است.
وظایف ستون فقرات در بدن:
ستون فقرات در بدن وظایف خطیری بر دوش دارد که به مهمترین آنها اشاره میکنیم. همانطور که از نام ستون فقرات بر می آید، این ساختار ستونی را در بدن شکل داده که وزن سر، گردن و دستها را به سمت لگن و پاها هدایت میکند. همچنین تکیه گاهی استوار را بوجود آورده که انسان را برخلاف اغلب جانداران به موجودی دو پا تبدیل کرده است.
همانطور که در بالا اشاره شد ستون فقرات در محافظت از ارگانهای حیاتی بدن همچون نخاع، قلب و ریه نیز سهم بسزایی دارد. ایجاد حرکت در محور طولی بدن، به شکل خم و راست شدن تنه و چرخش به سمت راست و چپ نیز از دیگر عملکردهای ستون فقرات است.
علل ایجاد مشکل در ستون فقرات:
اسپاسم عضلانی:
فشارهای اندک اما طولانی مدت، فعالیتهای بدون استراحت و بی وقفه به مرور زمان موجب پارگی های ریز در بافتهای مجاور مهره ها میشوند و در صورت بی توجهی میتوانند تبدیل به ضایعات جدی تر بشوند. معمولا بدنبال فشارهای روزمره در ابتدا عضلات اطراف ستون فقرات به حالت اسپاسم میروند تا بدین شکل جلوی پیشروی ضایعه گرفته شود.
آسیب دیسک بین مهره ای:
در صورتیکه نیروی وارده به ستون فقرات تا حد کافی زیاد باشد دیسک را از جای خود حرکت داده و موجب حرکت آن به سمت عقب میشود. میزان نیروی وارده اگر بیش از توان دیسک باشد ممکن است موجب پارگی دیسک و تخلیه مواد داخل آن نیز بشود. درون دیسک هسته ای قرار گرفته است که باید همواره در مرکز دیسک باقی بماند.
در صورت پارگی دیسک مشکلات متعددی برای ستون فقرات بیمار ایجاد خواهد شد که در آینده به آن اشاره خواهیم کرد. لازم به ذکر است که با افزایش سن، دیسک بین مهره ای نیز پیر میشود یعنی با کاهش آبی که در دیسک اتفاق می افتد از ارتفاع دیسک کاسته شده که خود عاملی است برای نزدیکتر شدن مهره ها به یکدیگر. کاهش فاصله مهره ها از هم موجب ساییده شدن آنها بر روی هم و تخریب سطوح مجاور مهره ها میشود.
لغزش مهره ها بر روی هم:
در موارد بخصوصی ممکن است مهره ها بر روی هم دچار لغزش بشوند یکی از رایجترین علل لغزش مهره ها ضعف و یا پارگی رباط های اطراف مهره هاست. گاهی شکستگی در این ناحیه نیز میتواند موجب جابجایی مهره بشود. در این موارد یک مهره نسبت به مهره مجاور خود جابجا شده که خود علتی برای ایجاد فشار بر روی اعصاب میشود.
انحراف در راستای ستون فقرات:
ستون فقرات قوس هایی دارد که به افزایش ثبات آن کمک میکند. اگر از پهلو به ستون فقرات نگاه کنید، در ناحیه گردن و کمر گودی رو به جلو وجود دارد که به آن لوردوز گفته میشود. در ناحیه مهره های پشتی، گودی مهره ها رو به سمت عقب است که تحت عنوان کایفوز شناخته میشود.
اگر از روبرو به ستون فقرات نگاه کنید، ستون فقرات باید بدون هیچگونه انحراف به صورت یک خط کاملا صاف دیده شود. عادات نشستن، ایستادن، راه رفتن و خوابیدن نادرست، بهمراه برخی علل ناشناخته و شاید مادرزادی موجب بهم خوردن این قوس ها میشود. کاهش و افزایش قوسهای طبیعی ستون فقرات موجب تحمیل فشارهای کنترل نشده و ناخواسته ای به ستون فقرات میشود که میتواند از طول عمر هر یک از مفاصل مهره ای بشدت بکاهد. اگر از روبرو ستون فقرات انحراف داشته باشد به آن اسکلیوز اطلاق میشود که بسته میزان و نوع انحراف راهکارهای درمانی مختلفی برای آن وجود دارد.
هر عاملی که به مهره ها، تاندونها، رباط ها، ماهیچه ها، دیسک بین مهره ای، مفاصل فاست و بافتهای عصبی مجاور مهره ها فشار وارد کند میتواند برای بیمار احساس ناخوشایند و درد ایجاد کند.
این عوامل شامل موارد زیر است: وجود شکستگی در مهره ها، کاهش تراکم استخوانی در ستون فقرات، بیماریهای روماتیسمی از جمله اسپوندیلیت آنکیلوزان، مشکلات در مفاصل مجاور مثلا مشکلات مفصل هیپ مفصل ساکروایلیاک. ضمن اینکه بیماریهای تمام بافتهایی که در همسایگی ستون فقرات هستند میتواند موجب ایجاد درد در آنها بشود، این بافتها شامل معده، رحم، تخمدان، کلیه، پروستات و… است.
تا اینجا سعی شد تا مقدمه ای برای آشنایی بیشتر با ساختار ستون فقرات توضیح داده شود. در مقالاتی که به زودی منتشر خواهیم کرد، بصورت جداگانه بیماریهای هر بخش از ستون فقرات توضیح داده خواهند شد.