دردهای مفصل فک ، عنوان نخستین مقاله تخصصی بررسی مفصل فک از دیدگاه فیزیوتراپی در ایران و در وبسایتهای فارسی زبان است که فیزیوتراپی آرامش سعادت آباد مفتخر به ارایه آن میباشد. با وجود آنکه اصلیترین درمان مشکلات مفصل فک روشهای درمانی فیزیوتراپی است، تا امروز مقاله ای از دیدگاه فیزیوتراپی برای بررسی مشکلات این مفصل، علل و علایم آسیبهای آن و راهکارهای درمانی فیزیوتراپی مفصل فک در وبسایتهای فیزیوتراپی کشور منتشر نشده بود. در این مقاله با ساختار و اجزای تشکیل دهنده فک و همچنین علایمی که بدنبال درگیری آن ایجاد میشود آشنا خواهیم شد. در مباحث بعدی در مورد علل آسیب و راهکارهای مختلف درمانی آن توضیحات کاملی ارایه خواهیم کرد. پس همراه ما باشید.
مفصل فک، مفصل کوچک اما بسیار مهمی است که وظیفه ایجاد حرکت برای دهان را بر عهده دارد. کارهایی مانند صحبت کردن، غذا خوردن، خمیازه کشیدن و … تماما وابسته به سلامت مفصل فک است. نام کامل آن، مفصل گیجگاهی-فک تحتانی یا Temporomandibular joint است که ما در این مقاله به اختصار از مفصل فک و یا TMJ استفاده میکنیم.
محل قرارگیری مفصل فک در جلوی سوراخ گوشهاست. اولین برجستگی استخوانی که در جلوی گوشها لمس میشود بخشی از TMJ است. فک نیز مانند هر مفصل دیگر ممکن است به مرور زمان دچار آسیب دیدگی بشود. گاهی برخورد ضربات به ناحیه صورت، بیش از حد باز شدن دهان در حین فعالیتهایی مانند خمیازه کشیدن و یا باز بودن دهان به مدت طولانی مثلا در مراجعه به دندانپزشکی میتواند زمینه ساز آسیب در مفصل فک بشود.
ساختار مفصل فک
از قرارگیری بازوی اهرمی شکل استخوان فک یا مندیبل در فرو رفتگی یکی از استخوانهای جمجمه به نام تمپورال تشکیل میشود. این مفصل در میانه خود یک دیسک بین مفصلی دارد که تحرک آن برای درست کار کردن فک حیاتی است. همراه با حرکاتی که در حین باز و بسته کردن دهان انجام میشود دیسک بین مفصلی به سمت جلو و عقب حرکت میکند تا از برخورد دو سطح استخوانی با هم جلوگیری کند.
رباط ها یا لیگامنت هایی در اطراف مفصل قرار گرفته اند که مانع از حرکات اضافی و بیجای فک میشوند. این رباط ها نقش ترمز را برای فک ایفا میکنند بطوریکه با رسیدن فک به دامنه نهایی، سفت شده و اجاز نمیدهند استخوان فک دچار در رفتگی بشود. نیروی لازم جهت باز و بسته کردن دهان توسط عضلات کوچک اما قدرتمندی تولید میشود که در نقاط مختلف به مفصل میچسبند. برخی از این عضلات در باز کردن، برخی در بستن، تعدادی در حرکت چپ و راست فک و همچنین در حرکت فک به جلو و عقب نقش دارند. دورتادور TMJ را بافتی پوشانده که کپسول مفصلی نام دارد، و به حفظ مفصل کمک بیشتری میکند همچنین با ترشح مایعی موجب حرکت روان مفصل میشود.
علایم درگیری مفصل گیجگاهی-فک تحتانی
درد مفصل فک
آزاردهنده ترین علامت درگیری مفصل فک است. بیمار در حین باز و بسته کردن دهان برای غذا خوردن، صحبت کردن و هر فعالیتی که با باز کردن دهان همراه است احساس درد میکند و مجبور است از میزان باز کردن دهان خود بکاهد.
کلیک کردن مفصل فک
شایعترین علت صدا دادن مفصل فک، مشکلات مربوط به دیسک مفصلی است. بیمار احساس میکند که دهان با یک صدای تقه کردن حرکت میکند. صدا دادن مفصل ممکن است با درد همراه باشد.
قفل شدن حرکت مفصل فک
علامت دیگری است که برخی بیماران از آن رنج میبرند. بدین معنی که در بخشی از دامنه حرکتی دهان، حرکت متوقف میشود.
کاهش میزان باز شدن دهان
مشکل دیگری است که ممکن است در بیماران دیده بشود. بیمار از حد خاصی بیشتر قادر به باز کردن دهان خود نیست. این مشکل غذا خوردن بیمار را مختل میکند و شاید بیمار مجبور باشد فقط از مایعات تغذیه بکند. مشکل بعدی متعاقب کاهش حرکت مفصل فک، عدم توانایی در انجام کارهای بهداشتی در ناحیه دهانی از جمله عدم توانایی مسواک زدن است. بیمار ممکن است ناخواسته بسیاری از اطرافیان خود را بدلیل بوی بد دهان از خود دور کند. این حالت مشکلات روحی بیمار را از آنچه که هست بیشتر تشدید میکند.
درد ارجاعی
در بسیاری از موارد ممکن است محل درد با محل آسیب در بدن یکی نباشد. یعنی بیمار در جایی درد را احساس کند که در حقیقت سالم است. بهترین مثال برای این مورد درد شانه بعلت مشکلات قلبی است، بیمار ممکن است بر این باور باشد که دچار مشکلات مفصل شانه است که در واقع چنین نیست.
در مفصل فک هم این اتفاق می افتد، در اغلب اوقات درد ناشی از مشکلات مفصل فک به دندان، گوش، نواحی بالای گوش، سر و گردن، شانه ها و کتف سرایت میکند. ممکن است بیمار احساس دندان درد داشته باشد و تصور کند دندانهایش دچار مشکل شده اند، ممکن است در گوش خود احساس ناراحتی داشته باشد و تصور کند در گوشش عفونت دارد، ممکن است بیمار از گردن درد رنج ببرد ولی در معاینات گردن مشکلی یافت نشود.
گاهی ممکن است شکایت اصلی بیمار از سر درد باشد و انواع داروها را برای سر درد مصرف کند درحالیکه نتیجه ای از درمانهای مربوط به نواحی یاد شده نمیگیرد. ارزیابی و معاینات ما در کلینیک فیزیوتراپی آرامش سعادت آباد، در گرفتاری مفصل فک شامل تمامی موارد مشکوک یاد شده است تا بهترین نتیجه درمانی کسب شود.
سرگیجه
گاهی علاوه بر سر درد، سر گیجه هم بیمار مبتلا به اختلالات TMJ را آزار میدهد.
خشکی صبحگاهی
بیمار در آغاز روز و در نخستین دفعاتی که دهان را باز و بسته میکند احساس خشکی میکند و با ادامه باز و بسته کردن دهان، بتدریج این احساس از بین میرود. در مقاله آشنایی با آرتروز درباره خشکی صبحگاهی بیشتر توضیح داده ایم. دلیل دیگر این حالت دندان قروچه کردن در خواب است. دندان قروچه موجب سفتی و اسپاسم عضلات صورت شده و خشکی مفصل را بیشتر میکند.
تغییر نحوه حرکت مفصل فک
ممکن است بیمار احساس کند الگوی حرکات دهانش تغییر کرده است، مثلا نحوه قرارگیری دندانها در کنار هم نسبت به گذشته عوض شده است. لذا در حین جویدن احساس میکند حرکات دهان ریتم سابق را ندارد و در حین باز و بسته کردن دهان از مسیر طبیعی خود خارج میشود.
وزوز گوش
وزوز در گوش دیگر علامتی است که در برخی از بیماران مبتلا به سندروم TMJ بروز میکند. بعلت مجاورت مفصل فک و گوش، و چسبندگیهای مشترک عضلات اطراف مشکلات هر کدام از این ساختارها در بافت همسایه ایجاد علایم میکند.
اختلال در شنیدن
سایر اختلالات مربوط به گوش همچون اختلال در شنیدن هم در مشکلات مفصل فک ایجاد میشود، باز هم بعلت نزدیکی این دو ساختار و ارتباط آناتومیکی که با هم دارند.
حساسیت به لمس
ممکن است در برخورد دست و یا هر چیز دیگر به پوست مناطق نزدیک مفصل، بیمار احساس ناخوشایندی داشته باشد و یا حسی که از تماس آن جسم دارد با سمت مقابل تفاوت داشته باشد.
تورم و گرمی اطراف مفصل فک
در پاره ای از مشکلات مفصل فک بیمار احساس داغی میکند، پوست روی مفصل دچار ورم شده و التهاب ایجاد شده بیمار را آزار میدهد.
تا اینجای مبحث سعی کردیم زمینه آشنایی بیشتر با این مفصل کوچک اما پر کار را فراهم کنیم. اما سوال اینجاست که علت بروز علایم توضیح داده شده در بالا چیست. چه مواردی موجب آسیب دیدگی ساختار مفصل فک میشود؟ نقش فیزیوتراپی در درمان مشکلات مفصل فک چیست؟ اقدامات درمانی کلینیک فیزیوتراپی آرامش سعادت آباد در ضایعات مفصل فک چیست؟
در مطالبی که به زودی منتشر خواهیم کرد به تمامی سوالات فوق پاسخ خواهیم داد.
در ویدیوی زیر میتوانید نمونه ای از درمان درد مفصل فک را در فیزیوتراپی آرامش ببینید: