فیزیوتراپی زانو بعد از عمل اساسی ترین اقدام برای راه اندازی بیمار است. بیمار پس از جراحی زانو نیاز به تقویت عضلات مهم پیرامون مفصل دارد. عضلات چهارسر و همسترینگ، عضلات داخل و خارج ران از مهمترین عضلاتی هستند که نیاز به افزایش قدرت دارند. همچنین حفظ انعطاف پذیری و دامنه حرکتی مفصل هم اهمیت ویژه ای دارد. فیزیوتراپی پس از عمل زانو برای دستیابی به اهداف یاد شده ضروری است. برای این منظور فیزیوتراپیست از روش های مختلفی استفاده میکند، درمانهای دستی، الکتروترابی، اولتراسوند، لیزر درمانی و ورزش درمانی از جمله مهمترین اقدامات درمانی است.
شرایط عمل زانو
یکی از اصلی ترین مواردی که پیش از عمل زانو باید به آن توجه نمود، شرایط عمل زانو است. اینکه آیا زمان عمل تعویض مفصل زانو فرارسیده یا خیر. برای پاسخ به این سوال باید جنبه های مختلفی را در نظر گرفت. مهمترین نکته وضعیت فعلی زانوی بیمار است. در صورتیکه تخریب و فرسایش مفصل زانو به حدی باشد که موجب کاهش چشمگیر فعالیت و تحرک بیمار شده باشد و از سویی دیگر روشهای درمانی همچون دارو درمانی، فیزیوتراپی زانو، آب درمانی و… به بهبود شرایط زانوی بیمار کمکی نکرده باشد، عمل جراحی گزینه درمانی مناسبی است.
در این مرحله بیمار بسیاری از فعالبت های روزمره خود را از دست میدهد، بالا و پایین رفتن از پله ها، نشستن و بلند شدن از روی زمین، دو زانو و چهار زانو نشستن و بسیاری فعالیت های دیگر به سختی انجام شده و یا کلا قابل انجام نیست. بیماری که بدلیل مشکلات مفصل زانو بتدریج قدرت تحرک خود را از دست میدهد و ریسک آسیب های دیگری همچون ضعف عضلات، ناتوانی قلبی و عروقی در وی افزایش می یابد شانس بیشتری برای کاندید جراحی شدن دارد.
همچنین بروز انحراف و تغییر زوایای مفصل زانو هم میتواند یکی دیگر از شرایطی باشد که بیمار را به سمت جراحی پیش ببرد. در عین حال باید به این نکته توجه نمود که عمر مفصل مصنوعی که قرار است جایگزین مفصل فعلی بیمار شود در حدود 15 سال است لذا این عمل به افرادیکه سنی کمتر از 60 سال دارند توصیه نمیشود. چرا که انجام عمل مجدد چندان موفقیت آمیز نیست که در این صورت بیمار باید با انجام فیزیوتراپی زانو تا رسیدن به سن مناسب برای عمل، مفصل خود را حفظ کند. این عمل معمولا به دلایلی همچون آرتروز، روماتیسم مفصلی، انحراف زانو، مانند زانوی پرانتزی و ضربدری یا واروس و والگوس، تروما و خونریزی داخل مفصلی انجام میشود.
تعویض مفصل زانو
آرتروز مهمترین علت برای تعویض مفصل زانوست. بیشتر بیمارانی که مجبور به تعویض مفصل میشوند معمولا آرتروز پیشرفته ای دارند که مصرف داروهای مسکن، انواع غضروف سازها، فیزیوتراپی و دیگر روشهای درمانی به بهبودشان کمکی نکرده است. آرتریت روماتوئید از دیگر عوانلی است که مفصل زانو را زیر تیغ میبرد. التهاب در بافت ساینوویال موجب صدمه به غضروف مفصلی میشود که در موارد شدید به تعویض مفصل بیمار ختم میشود.
عوامل ضربه ای همچون سقوط، تصادف و دیگر سانحه ها نیز دلیل دیگری برای تعویض مفصل زانو هستند. همچنین جوش خوردگی های نامناسب در اثر ضربات قدیمی نیز میتواند به بیمار را به این مسیر سوق دهد.
برای تعویض مفصل زانو پس از بیهوش کردن بیمار، جراح ارتوپد جلوی زانو را در حدود 20 سانتیمتر میشکافد. جراح بخش های فرسوده زانو را خارج کرده و شکل مناسب برای جاگذاری مفصل مصنوعی جدید را در زانو ایجاد میکند. بخش های تحتانی استخوان فمور و سطح فوقانی استخوان تیبیا بهمراه سطح خلفی استخوان کشکک برداشته میشوند. همچنین منیسک ها و تعدادی از رباط های اتصال دهنده زانو نیز توسط جراح برداشته میشوند. سپس مفصل مصنوعی جدید که جنسی از فلز و پلاستیک پلی اتیلن است با سیمان به استخوانهای مجاور زانو متصل میشود. در واقع سطوحی از مفصل زانو که در طی حرکات خم و راست کردن آن بر روی هم میلغزند خارج شده و مفصل مصنوعی جای آن را میگیرد.
معایب تعویض مفصل زانو
جدا از ریسک هر عمل جراحی، باید در نظر داشت که یک مفصل مصنوعی طول عمر مشخصی دارد که عموما سن مفید آن را 15 سال عنوان میکنند. اما نوع فعالیت های بیمار، سبک زندگی، تغذیه و ورزش هایی که بیمار پس از تعویض مفصل زانو انجام میدهد بر کیفیت مفصل جدید و عمر مفید آن اثر میگذارد.
بیماران بسیاری را دیده اید که پس از تعویض مفصل سالها به راحتی و بدون مشکل از مفصل خود استفاده کرده اند و در مقابل بسیاری نیز دچار مشکلات جدیدی شده اند. قطعا مهارت متخصصی که مفصل جدید را کار میگذارد و نوع مفصلی که برای تعویض به کار میبرد اهمیت ویژه ای در میزان موفقیت جراحی دارد. اما خود بیمار نیز سهم مهمی در این موفقیت دارد. انجام حرکات ورزشی صحیح و اصولی فیزیوتراپی نقش پر رنگی دارد که حتما باید جدی گرفته شود.
با حرکاتی که بیمار در طی روز انجام میدهد و فشارهایی که به مفصل وارد میکند هر بار استرسی متوجه آن میشود. نشستن نامناسب، استفاده از دستشویی ایرانی، راه رفتن بر روی سطوح ناهموار، استفاده از کفش های نامناسب همگی میتوانند با وارد کردن نیروهای اضافی به مرور مفصل جدید را فرسوده کنند.
فرسودگی روی ثبات مفصل اثر منفی گذاشته و سبب لق شدن آن میشود. جدا شدن ذرات میکروسکوپی پلاستیکی در اثر فرسایش موجب میشود که گلبول های سفید حالت تهاجمی گرفته و با ترشح موادی خوردگی مفصل را تشدید کنند.
فیزیوتراپی تعویض مفصل زانو
فیزیوتراپی بعد از تعویض مفصل زانو مهمترین اقدام درمانی در جهت راه اندازی، کاهش درد، افزایش شانس موفقیت عمل، افزایش قدرت، رفع ادم، بهبود توانایی حرکتی، جلوگیری از خشک شدن زانو و افزایش تعادل بیمار است. در آغاز فیزیوتراپیست دامنه حرکتی زانو را بررسی میکند و توانایی بیمار در صاف کردن و خم کردن زانو می سنجد. دامنه حرکت زانو مولفه بسیار مهمی است که پس از جراحی اهمیت فراوانی در روند فیزیوتراپی بیمار دارد. فیزیوتراپیست تلاش میکند با اتخاذ شیوه هایی در طی جلسات این دامنه حرکتی را افزایش داده و انعطاف پذیری لازم را به زانوی بیمار بازگرداند.
بررسی قدرت عضلات اطراف مولفه مهم بعدی است که فیزیوتراپیست آن را ارزیابی میکند. قدرت عضلات بلافاصله پس از جراحی کاهش پیدا میکند که باید با برنامه ریزی صحیح آن را به حد طبیعی رساند. وجود تورم، التهاب، کبودی و درد زانو نیز بررسی میشوند. پس از ارزیابی کامل بیمار برای دستیابی به اهداف یاد شده متخصص فیزیوتراپی از درمانهای اختصاصی استفاده میکند.
الکتروتراپی نقش مهمی در کاهش درد و ورم و افزایش قدرت بیمار دارد. با استفاده از جریانهای مناسب قدرت از دست رفته بیمار بازیابی شده و زانو درد بیمار درمان میشود. این جریان های الکتریکی موجب انقباض در عضلات اطراف مفصل شده و آنها را تقویت میکند. همچنین جریان تنس درد بیمار را تسکین داده تا بیمار با راحتی بتواند حرکات ورزشی لازم را انجام دهد.
درمانهای دستی از جمله موبیلیزاسیون زانو برای حفظ حرکت مناسب کشکک و جلوگیری از خشکی و سفتی حرکت آن بسیار ضروری است. یکی از عوارضی که به دنبال جراحی ها ایجاد میشود چسبندگی و خشکی بافت های اطراف است که مهمترین آن خشکی کشکک است. در کنار حرکات ورزشی، درمانهای دستی به خوبی از چسبندگی و سفت شدن آنها جلوگیری میکند.
هرچه ترمیم سریعتر ایجاد شود بیمار زودتر به فعالیت برمیگردد. بازگشت سریع تر بیمار به زندگی پویا، از عوارض بسیاری مثل خشک شدن مفصل، ضعیف شدن و آتروفی عضلات جلوگیری میکند. برای ترمیم هر چه سریعتر میتوان از موج قدرتمند لیزر پرتوان استفاده کرد که علاوه بر کاهش درد و ورم به افزایش حرکات مفصلی بیمار و تسریع بازسازی بافتی کمک زیادی میکند. امواج لیزر همچنین در روزهای نخستین پس از جراحی التهاب مفصل را از بین میبرد، اثرات ضد التهابی لیزر در کنار تحریک سیستم لنف موجب راه اندازی فوق العاده سریع بیمار میشود. شکی نیست که هر چه پروسه توانبخشی بیمار پس از جراحی سریعتر طی شود به مراتب عوارضی همچون فرسودگی، لقی و تخریب مفصل جدید کاهش می یابد.
در کلینیک فیزیوتراپی آرامش در سعادت آباد، با ارزیابی دقیق مفصل زانو و با بهره گیری از تجهیزات به روز درمان اصولی فیزیوتراپی را به بیماران تعویض مفصل ارائه میدهیم. ما توان از دست رفته عضلات زانو را بازیابی میکنیم، و با ارائه برنانه ورزش های مفید قدرت و انعطاف زانو را افزایش میدهیم. ورزش های فیزیوتراپی فواید بسیاری دارد و در فیزیوتراپی آرامش بسیار مورد توجه هستند.
خم شدن زانو بعد از عمل
یکی از مهمترین اهداف فیزیوتراپی پس از تعویض مفصل زانو، خم شدن آن است. البته باید به کامل صاف شدن زانو هم بسیار توجه نمود. در صورتیکه به دامنه حرکتی زانو پس از عمل تعویض مفصل توجه کافی نشود، مفصل زانو به سرعت دچار خشکی میشود. در صورت خشک شدن زانو، بازگردانی حرکات آن بسیار سخت و دردناک است که معمولا برای بیشتر بیماران قابل تحمل نیست لذا شروع زودهنگام فیزیوتراپی بعد از عمل زانو توصیه میشود تا پیش از خشک شدن زانو اقدامات ضروری برای افزایش تحرک و انعطاف مفصل آغاز شود. همانطور که پیشتر هم توضیح دادیم، یکی از اهداف مهم فیزیوتراپی افزایش انعطاف مفصل است. دستیابی به این هدف در نخستین روزهای پس از ترخیص بسیار ساده است اما افزایش دامنه حرکتی پس از گذشت مدتی بسیار ناخوشایند و دردناک است.
ورزشهای بعد از عمل جراحی زانو
ورزشهای مفید بعد از عمل جراحی زانو، بسیار متعدد هستند که بر اساس ارزیابی زانوی بیمار توسط فیزیوتراپیست تجویز میشوند. میزان حرکات و تعداد دفعات تکرار در روز نیز بر اساس نیاز بیمار داده میشود. لذا برای رسیدن به اهداف بهتر حتما با فیزیوتراپیست خود مشورت کنید. با این حال به برخی حرکات سودمند بعد از عمل زانو اشاره میکنیم.
یک رول زیر زانوی خود قرار دهید و با انقباضی که از عضله چهارسر خود میگیرید، سعی کنید رول را زیر زانوی خود بفشارید. این انقباض را در حدود 5 تا 10 شماره حفظ کرده و مجددا عضله را شل کنید.
در حالت نشسته قرار بگیرید و زانوی خود را صاف کنید. در این حالت سعی کنید دست خود را به انگشتان پای خود نزدیک کنید. این حالت را برای مدت 10 تا 30 شماره حفظ کرده و مجددا تکرار کنید.
یکی از حرکات ساده اما ضروری بعد از عمل زانو، حرکت پمپ پاست. این حرکت به گردش بهتر خون در پاها کمک میکند و مایعات اضافی را از محل عمل دور میکند. پاهای خود را دائما به سمت بالا و پایین ببرید و این حرکت را بدون در نظر گرفتن تعداد، مرتبا انجام دهید.
در حالت طاقباز بخوابید و در حالیکه زانو را صاف کرده اید، پا را از لگن به سمت بالا ببرید و این حرکت را 30 مرتبه تکرار کنید. برای اینکه فشار کمتری به کمرتان وارد شود زانوی مقابل خود را در حالت خم شده نگاه دارید.
در حالیکه در لبه تخت یا صندلی نشسته اید، زانوی خود را 30 مرتبه خم و راست کنید.
حرکات فیزیوتراپی زانو در منزل
همچنین انجام تمرین های ورزشی زیر نیز به پیشرفت بیمار کمک میکند. با توجه به متفاوت بودن شرایط هر بیمار، قدرت عضلات، میزان آزادی حرکت، سن، جنس، درد و محدویت حرکت هر بیمار توصیه میکینم حتما حرکات را با مشورت متخصص فیزیوتراپی خود انجام دهید تا بهترین گزینه را برای درمان شما تجویز کند. همچنین تعداد و تکرار هر ورزش را نیز برای شما مشخص کند.
تمرین شماره یک:
در تمرین زیر کشش عضلات همسترینگ آموزش داده میشود:
تمرین زیر برای صاف کردن مفصل زانو بسیار مناسب است
تمرین زیر برای خم کردن زانو بسیار مناسب است:
و در پایان این تمرین نیز برای تقویت عضله چهارسر مناسب است: